Τέλλος Άγρας
Αφιέρωμα – Ιστορία και μνήμη

Ο Mακεδονικός Αγώνας δεν μπορεί να χαρακτηριστεί «πόλεμος». Ήταν ένας ιδιότυπος αγώνας από το 1904 ως το 1908, που έφερε ως αντιπάλους Έλληνες και Βουλγάρους  στο έδαφος της Oθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Ρωσία περιμένοντας να κερδίσει από τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας χρηματοδοτούσε τους Βούλγαρους κομιτατζήδες, επιδιώκοντας έξοδο στο Αιγαίο. Η Βρετανία εμπόδιζε τη συμφιλίωση Ελλήνων ανταρτών και κομιτατζήδων, για να μην επικρατήσει η Ρωσία στα Βαλκάνια, ενδεχόμενο που ενοχλούσε και τη Γερμανία. Η Ελλάδα προσπαθούσε να ισορροπήσει μεταξύ των αντικρουόμενων συμφερόντων και ενίσχυε σιωπηρά τον ελληνισμό της Μακεδονίας με οργανωμένη δράση και χρηματοδότηση.

Στην πόλη μας ακούμε και μιλάμε συχνά για τους μακεδονομάχους. Ζούμε και συναντιόμαστε στην Προξένου Κορομηλά, στην Ίωνος Δραγούμη, στην Καλαποθάκη, στον δήμο Παύλου Μελά, κάποιοι πήγαν σχολείο στου Στρεμπενιώτη, κάνουμε βόλτα στην παραλία της Σοφούλη απέναντι από το στρατόπεδο του Κόδρα και περνάμε από το στρατόπεδο Νταλίπη στον δρόμο για το αεροδρόμιο. Οι φωτογραφίες των περισσότερων βρίσκονται και στο δικό μας σχολείο. Ανάμεσά τους είναι ο καπετάν Άγρας, πολύ νέος με σγουρά μαύρα μαλλιά.

Ο Σαράντος (Σαραντέλος) Αγαπηνός, όπως είναι το πραγματικό όνομα του Τέλλου Άγρα, αποφοίτησε από τη Σχολή Ευελπίδων το 1901 και τοποθετήθηκε στη φρουρά Αθηνών. Ο νεαρός αδιαφορούσε για τα κοσμικά σαλόνια των Αθηνών σε μία εποχή που η στολή κέρδιζε εύκολα τις εντυπώσεις, ιδίως των νεαρών γυναικών. Ζήτησε μετάθεση στα σύνορα. Εξαιτίας της απειρίας του το αίτημα απορρίφθηκε. «Μα συνήθως μας ζητάνε χάρη για το αντίθετο», του απάντησαν οι ανώτεροι επιτελικοί.

Στη Μακεδονική γη

Ο Αγαπηνός παράκουσε τις εντολές κι ενώ είχε μετατεθεί στον Τύρναβο, πήγε εθελοντικά στη Μακεδονία, με έδρα και ορμητήριο τη Λίμνη των Γιαννιτσών.

Την εποχή εκείνη οι Μακεδονομάχοι έφθαναν μυστικά στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία και μάχονταν με ψευδώνυμα, αφού επισήμως η Ελλάδα δεν συμμετείχε σε πολεμικές αναμετρήσεις. Ο Τέλλος Άγρας, όπως ήταν πλέον το ψευδώνυμό του, ανέλαβε να διώξει τα ανταρτικά σώματα των Κομιτατζήδων από τη Λίμνη των Γιαννιτσών, ώστε να σταματήσουν να τρομοκρατούν τον ελληνικό πληθυσμό.

Ταξίδεψε με ιστιοφόρο από τον Βόλο στο Ρουμλούκι, στις εκβολές του Λουδία. Από εκεί πράκτορες του Προξενείου Θεσσαλονίκης και ντόπιοι ψαράδες τον οδήγησαν στη λίμνη των Γιαννιτσών, τον περιβόητο «Βάλτο».

Η δράση του

Τολμηρός και ορμητικός χαρακτήρας διαφώνησε με την αμυντική πολιτική που εφάρμοζαν οι προκάτοχοί του προχωρώντας σε άμεση και δραστική επίθεση εναντίον των αντιπάλων του. Δεν άργησε να γίνει γνωστός στους κομιτατζήδες, τους οποίους προκαλούσε επανειλημμένα σε τελική αναμέτρηση.

Παρά τον σοβαρό τραυματισμό του στη διάρκεια μιας εφόδου σε βουλγαρική βάση ανταρτών στα 1906, πολύ γρήγορα επέστρεψε στον Βάλτο.

Ο χειμώνας του 1906-1907, ήταν πολύ βαρύς στην περιοχή των Γιαννιτσών. Η λίμνη πάγωνε σε πολλά σημεία και οι Έλληνες μαχητές ήταν υποχρεωμένοι να παραμένουν για πολλές ώρες μέσα στο νερό. Υπέφεραν από ρευματισμούς και ελώδεις πυρετούς. Εκτός από τους άνδρες του Άγρα, στον Βάλτο δρούσαν και τα σώματα που διοικούσαν οι Ιωάννης Δεμέστιχας (Καπετάν Νικηφόρος) και Κωνσταντίνος Σάρρος (Κάλας).

Μετά τις αλλεπάλληλες ήττες, οι κομιτατζήδες σκέφτονταν συμφιλίωση. Ο κομιτατζής Βάννης Ζλατάν και επικεφαλής της βουλγαρικής δράσης στον Βάλτο προσέγγισε τον Άγρα. Ο Ζλατάν είχε πάει σε ελληνικό σχολείο και καταγόταν από ένα χωριό κοντά στη Νάουσα. Ο Καπετάν Άγρας συμφώνησε να τον συναντήσει και να πάνε μαζί στην Αθήνα, έτσι ώστε ο Βοεβόδας να προσχωρήσει στην ελληνική πλευρά. Λέγεται ότι ο Τέλλος Άγρας είχε ενημερώσει το προξενείο της Θεσσαλονίκης από τον Μάιο του 1907. Ωστόσο, το προξενείο μετά την αποτυχία του σχεδίου διέψευσε κάθε πληροφορία και ανέφερε ότι ο Άγρας έδρασε μόνος του.

Το τέλος του

Στις 3 Ιουνίου 1907, ο Τέλλος Άγρας με τον συναγωνιστή του Τώνη Μίγγα, συναντήθηκαν με τον Ζλατάν και τον Κασάπτσε. Παρά τις συμφωνίες και τις προηγούμενες συναντήσεις τους, οι βοεβόδες τους έστησαν παγίδα. Συνέλαβαν τους δύο Έλληνες και τους έσυραν στα βουλγαρικά χωριά. Στις 7 Ιουνίου του 1907, οι δύο αντάρτες βρέθηκαν κρεμασμένοι σε μια καρυδιά.

Ο θάνατος των δύο αγωνιστών συγκίνησε Έλληνες και Σλάβους χωρικούς. Η λαϊκή παράδοση κατέγραψε τον θάνατο του Τέλλου Άγρα με πολλά τραγούδια. Χαρακτηριστικό είναι το σλαβόφωνο μοιρολόι:

Νέμας μάικα, ζλάτνο τσέτνο;
Δεν έχεις μάνα, γλυκό παιδί, για να σε κλάψει;
Δεν έχεις αδερφή, να σε πενθήσει; Πώς σε ξεγέλασαν;
Πώς σ’ έφεραν εδώ και σε κρέμασαν στην καρυδιά;
Να σε φέρουν σε ξένη γη,
ξένες μάνες να σε κλάψουν,
ξένες αδερφές να σε μοιρολογήσουν.

Έχασε τη ζωή του σε ηλικία 27 χρονών.

Σε ένα από τα βιβλία του ο Ίων Δραγούμης εξομολογείται: «Όταν ξέρω ότι η πατρίδα χρειάζεται κάτι, σκέφτομαι ότι δεν υπάρχει κανένας άλλος για να το κάνει. Κι έτσι, το κάνω εγώ». Αυτό το καθήκον σε καιρό ειρήνης είναι μάλλον πιο εύκολο και σίγουρα πιο ευχάριστο.

Σήμερα η Βουλγαρία είναι φίλη και σύμμαχος χώρα. Ευχόμαστε ειρήνη και ευημερία για όλους.

[για σπάνιες και εξαιρετικές φωτογραφίες, αξίζει να ανατρέξετε στην ψηφιοποιημένη συλλογή του ΕΛΙΑ  με φωτογραφικό υλικό από την περίοδο του μακεδονικού αγώνα εδώ]