Μες στο Μουσείο, αχ στο Μουσείο, μ’ όλου του κόσμου τους θησαυρούς,

που δεν τους χωράει ανθρώπου νους

Συνέντευξη με τη μουσειολόγο Χρύσα Ζαρκαλή

[προδημοσίευση από το Παλαιογράφημα του 21ου τεύχους του Νεογραφήματος]

Συνέντευξη με τους: Γιώργο Αντωνίου, Έλενα Γεωργίου και Έλενα Καράταγλη (Γ1)

Τη συνέντευξη οργάνωσε και επιμελήθηκε ο φιλόλογος Λεωνίδας Κατσικαρίδης

Με μεγάλη χαρά υποδεχόμαστε κάθε φορά στο Σχολείο μας παλιούς μαθητές, επαγγελματίες πλέον, που έχουμε πολλά χρόνια να τους δούμε. Αυτό, όμως, δεν συνέβη με την κ. Χρύσα Ζαρκαλή. Όχι ότι η χαρά μας ήταν μικρότερη· κάθε άλλο! Αλλά γιατί η Χρύσα είναι πάντα, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, κοντά στο Σχολείο μας. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι είναι αυτή που οργάνωσε με υποδειγματικό επαγγελματισμό τις δημόσιες σχέσεις και την προβολή της εκδήλωσης που αφιερώσαμε πριν από δύο χρόνια στον εθνικό μας ποιητή, Διονύσιο Σολωμό. Άλλωστε, και την παρούσα συνέντευξη για το «παλαιογράφημα» την παραχώρησε με την ευκαιρία της συμμετοχής της στην «Ημέρα Σταδιοδρομίας».

Η κ. Χρύσα Ζαρκαλή γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη. Αποφοίτησε από το Αρσάκειο Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια σπούδασε στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΑΠΘ. Ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές της σπουδές(ΜΑ) στο Τμήμα Μουσειακών Σπουδών, στο Πανεπιστήμιο του Leicester, στη Μεγάλη Βρετανία. Έχει εργαστεί σε μουσεία και πολιτιστικούς οργανισμούς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (British Museum, TATE Britain, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Κέντρο Ιστορίας και Τεκμηρίωσης Δήμου Βόλου, Φεστιβάλ Κινηματογράφου και Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης) σε θέσεις και τμήματα Φιλοξενίας και Υποδοχής Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων, Δημοσίων Σχέσεων, Επικοινωνίας και Ερευνών Κοινού. Το διάστημα 2006-2018 εργάστηκε ως Υπεύθυνη του Τμήματος Επικοινωνίας και Δημοσίων Σχέσεων στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, θέση που διατηρεί από το 2018 και στο νέο φορέα MOMus, που προέκυψε από τη συνένωση των Μουσείων Εικαστικών Τεχνών στη Θεσσαλονίκη.

Νεογράφημα: Όταν εσείς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τη Μουσειολογία, δεν υπήρχε πανεπιστημιακό τμήμα στην Ελλάδα· τώρα, όμως, υπάρχει. Πώς βιώσατε αυτήν την αλλαγή; Θεωρείτε πως συμβάλατε με κάποιον τρόπο στο να έρθει αυτή η ειδίκευση στη χώρα μας;

Χρύσα Ζαρκαλή: Θέλω να ελπίζω πως συνέβαλα σε αυτήν την αλλαγή, όπως συνέβαλαν και άλλοι συνάδελφοι που επέστρεψαν πριν ή και μετά από εμένα, έχοντας ολοκληρώσει τις σπουδές τους στο εξωτερικό. Αυτό σίγουρα ενίσχυσε την αντίληψη, που υπήρχε ήδη εκτός της χώρας, πως το μουσείο δεν είναι μόνο τα εκθέματα, αλλά και πολλά άλλα πράγματα· πως στο μουσείο δεν δουλεύουν μόνο αρχαιολόγοι, αλλά και μουσειοπαιδαγωγοί, μουσικολόγοι, επικοινωνιολόγοι και πολλοί άλλοι. Δηλαδή, δημιουργήθηκε η ανάγκη για την απασχόληση εξειδικευμένων επαγγελματιών στον χώρο των μουσείων.

Νεογράφημα: Ποια είναι η δουλειά ενός μουσειολόγου και πώς επηρεάζει ο μουσειολόγος το αν το μουσείο θα έχει ή όχι απήχηση στον κόσμο;

Χρύσα Ζαρκαλή: Μπορούμε να φανταστούμε ότι ο μουσειολόγος είναι σαν τον «ενορχηστρωτή» του μουσείου. Είναι αυτός που θα αναγνωρίσει τις κρυμμένες ιστορίες και τα νοήματα πίσω από τα εκθέματα, θα οργανώσει την έκθεσή τους, αναδεικνύοντας τα νοήματά τους και εκπαιδεύοντας μέσα από αυτά. Είναι αυτός που θα λειτουργήσει διοικητικά, όντας συγχρόνως μέρος ενός συνόλου που ρόλος του στην κοινωνία είναι η διαχείριση των πολιτιστικών αγαθών. Γενικότερα, οι σπουδές Μουσειολογίας σού δίνουν το γενικό πλαίσιο, για να εμβαθύνεις στο αντικείμενο που έχεις ήδη επιλέξει ή για να σε βοηθήσει να επιλέξεις τον τομέα που θέλεις να ασχοληθείς πιο συγκεκριμένα σε αυτό που λέγεται «πολιτιστική διαχείριση».

Νεογράφημα: Αντιμετωπίσατε ποτέ κάποιου είδους προκατάληψη και απορία εξαιτίας της επιλογής σας να γίνετε μουσειολόγος; Γιατί, όπως και να το κάνουμε, είναι ένα αρκετά σπάνιο επάγγελμα.

Χρύσα Ζαρκαλή: Ναι, στην αρχή ήταν δύσκολο να γίνει κατανοητό το τι κάνω ως μουσειολόγος… Κάποιοι νόμιζαν ότι παράκουσαν και πίστευαν ότι σπούδασα μουσικολόγος (γέλια), αλλά πλέον έχει γίνει αρκετά κατανοητό λόγω και της δημιουργίας τμήματος στο πανεπιστήμιο. Και οι φορείς έχουν αρχίσει να αναζητούν μουσειολόγους, καθώς δεν διαχειρίζονται μόνο μουσεία, αλλά δουλεύουν γενικά πάνω στην πολιτιστική διαχείριση.

Νεογράφημα: Λόγω της εμπειρίας σας και από μουσεία του εξωτερικού, θεωρείτε πως υπάρχει διαφορά στον τρόπο σκέψης των Ελλήνων επισκεπτών από τον τρόπο σκέψης των Άγγλων, για παράδειγμα;

Χρύσα Ζαρκαλή: Ναι, φυσικά και υπάρχει. Και αυτό εξαρτάται, παραδείγματος χάρη, από το αν ο επισκέπτης του μουσείου είναι μόνιμος κάτοικος της περιοχής ή τουρίστας, από τα ερεθίσματα που δέχεται από την οικογένεια, τους φίλους ή το περιβάλλον του εν γένει, τα προσωπικά ενδιαφέροντα του καθενός, καθώς και από το πώς αντιμετωπίζει την έννοια «μουσείο». Γενικά πάντως, οι διαφορές δεν είναι πολύ μεγάλες· απλά οι επισκέπτες στο εξωτερικό έχουν από νωρίς μεγαλύτερη και πιο συντονισμένη τριβή με το αντικείμενο.

Νεογράφημα: Καθώς ο χρόνος περνάει, πολλά επαγγέλματα χάνονται με την εξέλιξη της τεχνολογίας. Θεωρείτε πως η Μουσειολογία έχει μέλλον ως επάγγελμα; 

Χρύσα Ζαρκαλή: Τα μουσεία έχουν προ πολλού προσαρμοστεί σε αυτό που συμβαίνει «εκεί έξω». Μπορεί να διαχειρίζονται ευρήματα άλλων εποχών και άλλων πολιτισμών, όμως ο στόχος των μουσείων είναι να αποτυπώνουν και να επικοινωνούν τα μηνύματα αυτών των αντικειμένων στο παρόν και στο μέλλον. Ο μόνος τρόπος λοιπόν είναι να εξελίσσονται και να προσαρμόζονται στη σύγχρονη εποχή. Χρησιμοποιούμε και αξιοποιούμε λοιπόν στα μουσεία την τεχνολογία όπως, για παράδειγμα, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media) που είναι κάτι σχετικά καινούργιο, ώστε να ενημερώνουμε τον κόσμο για τις δράσεις μας. Είναι μόνο ένα μικρό παράδειγμα. Ναι, θεωρώ ότι η Μουσειολογία είναι εδώ για να μείνει! 

Νεογράφημα: Τι συμβουλή θα δίνατε σε κάποιον έφηβο που θέλει να γίνει μουσειολόγος; 

Χρύσα Ζαρκαλή: Οποιοδήποτε επάγγελμα και να ακολουθήσετε, καλό θα ήταν να μην επηρεαστείτε από τους γύρω σας. Να ακούτε τη γνώμη τους, αλλά τελικά να κάνετε αυτό που αγαπάτε. Είστε στην ηλικία που δέχεστε ερεθίσματα και χτίζετε τις βάσεις σας. Ποτέ όμως μην επαναπαύεστε με αυτό που χτίσατε και μην θεωρείτε ότι αυτό θα είναι για μια ζωή. Μην το αφήσετε να είναι έτσι. Όπως ένα σπίτι ανακαινίζεται, έτσι κι εσείς θα εμπλουτίζετε το έργο και τις γνώσεις σας. Σημασία έχει να αγαπάτε αυτό που κάνετε. Και ναι, φυσικά και να ακολουθήσει κάποιος το επάγγελμα αυτό. Έχει πολλές εφαρμογές και πολλές συγκινήσεις.

Νεογράφημα: Είχατε ποτέ κάποιο στόχο που θέλατε πολύ να τον πετύχετε; 

Χρύσα Ζαρκαλή: Είχα έναν στόχο πριν από πέντε χρόνια, που νιώθω ότι τον πετυχαίνω κάθε μέρα όλο και πιο πολύ, όπως και σήμερα που βρίσκομαι μαζί σας. Μου αρέσει πάρα πολύ να παρουσιάζω τον κόσμο των μουσείων και να φέρνω τους ανθρώπους κοντά σε αυτά. Όχι μόνο στα εκθέματα, αλλά κυρίως στη δουλειά και στο προσωπικό που κρύβεται πίσω από όλα αυτά. 

Νεογράφημα: Πώς περνάει μια κανονική μέρα στη δουλειά σας; 

Χρύσα Ζαρκαλή: Γρήγορα, πολύ γρήγορα! Ειδικά στο κομμάτι της επικοινωνίας και της προβολής που υπηρετώ στο χώρο που δουλεύω. Υπάρχει μια εικόνα γενικότερα ότι οι υπάλληλοι των μουσείων κάθονται… Υπάρχει πολλή δουλειά, άγχος και πίεση. Οι δουλειές προκύπτουν η μία μετά την άλλη και συχνά είτε δεν σου επιτρέπουν να ορίσεις ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα για κάθε μέρα είτε σου το ανατρέπουν. Υπάρχει πολλαπλή και συχνή εναλλαγή αρμοδιοτήτων και ρόλων.

Νεογράφημα: Τι σας προσέφερε το Αρσάκειο;

Χρύσα Ζαρκαλή: Η αλήθεια είναι πως τότε, ως μαθήτρια, δεν μπορούσα να αντιληφθώ το τι πραγματικά μου προσέφερε το Αρσάκειο. Όμως, τώρα αντιλαμβάνομαι ότι είχα στο πλευρό μου κάποιους καθηγητές, οι οποίοι εντόπισαν και ανέδειξαν σε εμένα πλευρές του εαυτού μου, που δεν είχα εντοπίσει μόνη μου. Αυτό φάνηκε αργότερα και με ακολουθεί.

Νεογράφημα: Οι πιο πολλοί νέοι αποφασίζουν να σπουδάσουν στο εξωτερικό. Πιστεύετε ότι οι ευκαιρίες που τους προσφέρονται εκεί είναι λιγότερες ή περισσότερες;

Χρύσα Ζαρκαλή: Η αλήθεια είναι ότι το επίπεδο των σπουδών στην Ελλάδα, ευτυχώς, είναι πλέον εξαιρετικά υψηλό. Όμως, αυτό που προσέφεραν σε εμένα οι σπουδές μου στο εξωτερικό ήταν αυτά «τα μη στεγανά»· το ότι δεν ήταν αυτονόητο ή δεδομένο πως θα ασχοληθώ αποκλειστικά και μόνο με αυτό που είχα σπουδάσει. Γι’ αυτό θέλω να σας συμβουλέψω να αφήσετε τη ζωή να κυλίσει από μόνη της, έτσι όπως θέλει, και να μην την περιορίσετε. Να έχετε τον έλεγχο και τη δυνατότητα επιλογών, αλλά να μην την εγκλωβίζετε.

Νεογράφημα: Θα θέλαμε να κλείσουμε με μία ιδιαίτερη ερώτηση: Κατά την προσωπική σας γνώμη, υπάρχουν κοινά στοιχεία ανάμεσα στην τέχνη και στην τύχη;

Χρύσα Ζαρκαλή: Επειδή δεν είμαστε μόνοι μας σε αυτή τη ζωή, η τύχη μπορεί να είναι το άθροισμα που προκύπτει από τις δράσεις πολλών ανθρώπων και οι οποίες συμβαίνουν την ίδια στιγμή κάπου αλλού. Σε ό,τι αφορά την τέχνη και την τύχη… Ναι, ίσως να συναντιούνται… Αν καταφέρεις με τέχνη να ζεις τη ζωή σου και με τύχη να πορεύεσαι. Δεν είναι εύκολο, αλλά είναι ανθρώπινο και γι’αυτό ελεύθερο.